Error compiling Razor Template (contact the administrator for more details)

Früecher isch das Gmües ufe Tisch cho

We me guet het planet u ds Wätter isch guet gsy, het me Chabis u Chöhli bis öppe i Apriu chönne lagere. Üser Vorfahre hei bsungersch d Chrutstile gschetzt. Das Gmües isch hieume bis vor 100 Jahr i grosse Mängine aa­pflanzet worde. Scho ab Mai sy die erschte Chrutstile im Garte nache gsy, we me het gwüsst wie. Es isch nüt Guets, wemes eifach im Sauzwasser chochet, aber mit amene Mäusösseli u chly grapsetem Chäs isch das es Gedicht. 

Im Früehlig het me o Spinet u Nüsslisalat chönne früech ärnte. Zu dene Gmües isch es Ei e ­Läckerei. O scho ab Mai het me o Rüebchöhli chönne ha. Die Gmüessorte isch i üserem Gebiet öppe ab 1600 bekannt. Optimau het me vom Mai bis i Novämber chönne Rüebchöhli ärnte. Bsungersch guet sy o d Bletter, die sött me nie furtschiesse. Kalzium u Ise isch i de Bletter zähmau meh weder i dr Rüebe säuber. Scho imene itauiänische Chochbuech us em Jahr 1570 fingt me es Rezäpt für gfüute Rüebchöhli. Dr Choch schribt, die Chnoue ganz z choche, aber nid z lang, de useznäh, z schinte u de uszhöle. Das, wo me het usegno, tuet me när mit ghackte Ziebele aabraate u de die Sach nächhär
i d Rüebe yfüue u im Bachofe churz heiss mache. Dr Barto­lomeo Scappi schribt i däm ­Rezäpt, dass me d Bletter unbedingt o söu i die Füuig drytue! 

Früecher het me o Söiblueme aus Gmües u Salat gschetzt, bsungersch die junge Bletter. Aber die Sach het e Haagge: Söiblueme sy harntrybend. Uf Französisch heisst Söiblume drum o «pissenlit» – «i ds Bett bisle». Bevor d Tomate sy ufcho, het me d Teigware, wo me z Italie öppe syt em Ändi vom Mittuauter het kennt, mit Chrüter- u Wysse Sossene gmacht. So hani o es Rezäpt für Nudle mit ere Söiblueme-Sosse gfunge. Drby wärde die Söibluemebletter ganz fyn ghacket u de mit Chnoblouch, Zibele u Chäs vermischt. 

Bevor me d Härdöpfu het kennt, isch hieumenang d Paschtinake viu gässe worde. Di Winter-Paschtinake het öppe bis Apriu oder Mai greckt, die nöie het me ab Oktober chönne ärnte. Bis öppe 1750 isch si o im Ämmitau bekannt gsy. I säuber ha ganz gärn Paschtinake-Stock – är isch e chly süesslicher aus Härdöpfustock. 

Im Herbscht het me de vo auem gha. Chöhli u Chabis isch beliebt gsy, d Härdöpfu sy ersch öppe ab 1780 würklech i grössere Mängine aapflanzt worde. No 1850 het aber d Tochter vomene Buur im Brandösch  gschribe, dr Vater heig d Härdöpfu nid gässe, aber für die Arme aapflanzt u verchouft. 

Röselichöhli isch übrigens nöimödisch. Är chunnt vo Beugie, u isch dert öppe um 1600 züchtet worde. Hieume fingt me die erschte Rezäpt ab 1800. Viu Lüt säge, dr Röselichöhli syg nid guet. Das het bis öppe um 1990 gstumme, sit denn het me dr ­bitter Gschmack usezüchtet. 

20.04.2023 :: Hans Minder