Error compiling Razor Template (contact the administrator for more details)

Wäge Verfougig oder us Not isch me gange

Wäge Verfougig oder us Not isch me gange
Die bekanntischte Töifer d Amish i de USA. / Bild: zvg

O usserhaub vo Europa fingt me Ämmitauer. Die meischte z Nordamerika. Scho um 1680 hei die erschte dr Wäg nach Pensylvanie gmacht, wo denn no e ­britischi Kolonie isch gsy. Was das Land so begährenswärt het gmacht, isch tatsächlech, dass es dert kener religiöse Yschränkige het gä. Dr Staat Bärn drgäge het aui Töifer wöue furtjage. Übere Jura oder o via Holland sy de die bärnische Töifer uf Nordamerika usgwanderet. Dass viu Lüt us de dütschsprachige ­Länder uf Pensylvanie sy gange, chame no hüt feschtsteue. 

O vom Bärner Oberland sy viu Töifer derthäre. Si sy aber ­Aahänger vom Töiferfüehrer Ammann gsy u wärde drum z Amerika no hüt mit «Amish» bezeichnet. Si sy sehr konservativ u benütze nüüt, wo ir Bibu nid erwähnt isch. D Spraach isch no hüt «Pennsylvania Dutch».
Si giut sogar hüt no aus amtlechi Sprach. 

Aktueu het e Viertu vo de Ywohner vo Pennsylvanie Vorfahre us em Dütschsprachige Ruum. Zum Verglych: us Ängland sy das nume grad sibe Prozänt. Die Töifer us em Ämmitau sy so bis 1720 i grössere Züüg uf Amerika gange. Drnah sy lang nüm so viu Lüt uf Amerika usgwanderet. Töifer hets fasch kener meh gha u wär bis Holland isch cho, het o dert chönne blybe. D Holländer heis mit dr Religion nid so gnau gno. Dert isch d Houptsach gsy, me zaut d Stüüre rächtzytig. Drnäbe hei viu Töifer o im Jura u im Nöieburgische chönne blybe. 

Ab 1815 sy d Zyte ir Schwyz wieder strub worde. 1818 bis 1819 sy Hungerjahr gsy. U d Uswanderig isch sprunghaft wieder aagstige. Me isch itz meischtens uf Ohio oder Wisconsin gange. I ha no es Byschpiu vonere Trueber Familie gfunge: Wüthrichs het dr Hof Bärsu ghört. Ab em Jahr 1833 sy si eis nach em angere uf Amerika gange. Dr Ueli het dr Aafang gmacht 1833 u isch vo New York uf Texas aus Zimmermaa. Im Bürgerchrieg sy si auso uf dr Syte vo de Konföderierte gsy (das sy die, wo d Sklaverei hei wöue bybhaute) u hei so gäge die angere ehemalige Schwyzer (die vom Norde) mües­se kämpfe. O nach em Chrieg sy de die räschtleche Wüthrich vom Bärsu uf Amerika, 1876 het dr letscht dr Hof la versteigere u isch o uf Amerika. Näbe de Trueber sy o viu Eggiwiuer u Schangnouer usgwanderet nach Amerika. 

E Hirschi vo Schangnou isch by de früechschte Sydler vo Utah gsy, wüu är Bischof bi de Mormone isch worde.

 

09.03.2023 :: Hans Minder